Siyaset konuşmaktan bıktım usandım, beni bir nebze tanıyanlar siyasetin ruhuna aykırı biri olduğumu da bilirler zaten. Bana karabasan gibi çöküyor siyaset rüzgarları. Eski arkadaşlarım bazen hayretlerini dile getirip bana takılıyorlar "canberk'in evrimi" diye. Bende gülüyorum açıkçası. Gerçekten de siyaset benim için uygun bir şey değil. Bana çok zarar veriyor üstelik. Kendimi geçtim, siyasete zarar veriyor bir de. Yani iki yönlü bir zarar.
Madem bu kadar dışında hissediyorum kendimi, niye diye soracak olursanız söylemiş olayım diye yazıyorum. Zorundayım diye. Defalarca alıntısını yaptığım Nazım ustanın Kerem gibi şiirindeki gibi bir duruma düştük açıkçası hem kişisel olarak, hem toplumsal olarak, hem ülkesel olarak, hem bölgesel olarak düştük bu duruma. Bende hem kişisel olarak, hem toplumsal olarak, hem ülkesel olarak, hem de bölgesel olarak bu zorunluluğu hissettim. Kişiliğimiz, toplumdaki varlığımız, ülkedeki konumumuz, bölgedeki varlığımız yani kısacası dört bir yanımız bir ablukaya alınmış. Bir karanlık çöküyor ve bu karanlıktan çıkmak için aydınlığa giden her yolu ateşe vermişler. Dünyadaki varlığımı sorguluyorum ya
bir şiirim de "ben kaba bir etten/ bencil bir mideden/ lanet bir egodan m ibaretim?" diye... olmamak istiyorum, olmamak için çabalıyorum, olmaktan korkuyorum işte. Olmayacağım da. Olmamak için ne yapmak gerekiyorsa, onu yapmak istiyorum. Dört bir yanımıza, dört bir yandan saldıran bu karanlık, aydınlığa çıkan her yola yakılmış bir ateş, midesinin kölesi olmak istemeyen bir Canberk, Nazım Usta ve Kerem gibi.. " Ben yanmazsam/ sen yanmazsan/ biz yanmazsak/ Nasıl çıkar karanlıklar aydınlığa?" Zorundayım ben, aslında hepimiz zorundayız. Fakat zorunda olduğumun farkındayım ben. Ne yazık ki hepimiz farkında değiliz. İşte sorduğunuz sorunun cevabı, üzerimdeki ateşin sebebi bu. Boşuna mı demişler "Cehalet mutluluktur" diye. Cahil olamamanın bedelini ödüyorum, ait olmadığım bir şeyin ateşini taşıyarak. Fakat aynı zamanda cahil olmamanın onurunu da yaşıyorum, bu bedeli sırtlanarak.
Cevabımı da verdiğime göre, size gerçek bir hikaye anlatacağım Çerkeslerle ilgili. Tanıdığınız Reyhanlılar varsa çağırın, onların unutmadıklarıyla harmanlayıp bu anıyı kulağımıza bazı küpeler yapacağız ve sonra takıp dolaşacağız.
Hatay'ın Reyhanlı ilçesinde doğdum büyüdüm. On yıllar sürmedi bu büyüme, ama Reyhanlı'nın Çerkeslerine özgünleşen bazı karakteristik özellikleri taşıdığımı da belirtmeliyim. Bunların en başında resmi nüfus kayıtlarındaki Çerkesçe soyadım geliyor. Bu durumu sakın küçümsemeyin, bu durum öyle ki her nereye gidersem gideyim bana Çerkes olduğumu hatırlama zorunluluğu doğuruyor. Çünkü insanlar hep soyadımı sorguluyorlar. Ne demek, niye böyle diye sora sora, her seferinde Çerkes olduğum gerçekliğini yaşamak zorunda kalıyorum. Çünkü verebileceğim tek yanıt, bana Çerkes olduğumu hatırlatıyor. Her sorulduğunda yaşıyorum bu durumu. Her yerde.. Okulda, işte, barda, sokakta, mahallede, internette, vezne de, karakolda, bir seferinde adliyede.. soyadın ne demek, soyadın niye Apiş, soyadının anlamı ne biliyor musun? gibi çeşit çeşit sorular. Bu küçümsenecek bir şey değil, insana gerçekten her seferinde, her çeşit ortamda Çerkes olduğunu hatırlatıyor. Çerkes olmak bazılarının sürekli yaşatmaya çalıştığı gibi aşırısı aşırı özel olmak gibi bir şey değil, ne olursan ol, kim olursan ol insansın ama, insan olduğu her şeyi seviyor işte. Belki Sosruko, Tlepş, Setenay, Peterez olmuyorum ama Çerkes olmayı seviyorum. Hatırladığım hiçbir yerde rahatsız olmuyorum dolayısıyla. Çerkes olmak, insan olmaktır der bizim atalarımız. İnsan olmayı da seviyorum. İnsan olmak, adil olmaktır ve ben adil olmayı da seviyorum. Çerkes olmak, canından önce gelen onurundur ve ben onurlu yaşamayı da seviyorum. Çerkes olmayı hatırlamaktan pişman olduğum hiçbir anı yok hafızamda. Reyhanlı'lı olmanın bir getirisi olarak, bana en ilginç anlarda bile Çerkes olmayı hatırlatacak bir değeri kattığı için memnunum. Beni Canberk olmanın, kişi olmanın, bencil olmanın belki milim ilerisine taşıyor. O milimin ilerisinde olmaktan da memnunum.
Biz 3 kardeşiz, annemiz ve babamız bize her şeyden önce insan olmayı aşıladılar. Sonra iyi bir insan olmamızı öğütlediler.
Yemek yemek, elbise giymek bunlar önemli şeylerdi evet. Hiç aç bırakmadılar, hiç açıkta da bırakmadılar bizi. Fakat bu zaten her annenin ve babanın yapacağı şeyler. Her anne-baba çocuklarını doyurmak ve onları giydirmek için en iyisini yapmaya çalışırlar. Her biri ne kadar yapıyor olursa olsun, hepsi olanaklarının en iyisini yapıyor emin olun.
Fakat insan olmayı aşılamak, iyi bir insan olmayı öğütlemek farklı şeyler. Hiçbir gözle görülür faydası olmadığı halde, çok fazla emek gerektiren şeyler. Hiçbir anne-baba çocuğunun kötü biri olmasını istemez, ama ne yazık ki her anne-baba çocuğunun iyi biri olması için çabalamıyor. Çabalamıyor ki şiddet vakası her geçen gün artıyor dünyada. İnsan şiddet, hayvana şiddet, bitkiye şiddet, doğaya şiddet.. Hayvana tecavüz, çocuğa tecavüz, kadına tecavüz, emeğe tecavüz, adalete tecavüz, ağaca, ormana... hayvan cinayeti, çocuk cinayeti, kadın cinayeti, emek cinayeti, doğa cinayeti diye gidiyor. Hangi anne-baba çocuğunun tecavüzcü ve katil olmasını ister? Hiçbiri istemez bence. Ama ne yazık ki hepsi bunun olmaması arzusunu kaderin cilvesine bırakır. İnsan olmak, iyi bir insan olmak biçimi; çiçeğin polenini salıp öteki çiçeğe ulaşmasının arzusu gibi bir hal alır. Çocuğun insan olması ihtimali, insan olması aşılandığında %51dir. İyi bir insan olma ihtimali de öğütlendiğinde, iyi bir insan olması %51'dir. Kendi başına insan olma ihtimali de, iyi bir insan olma ihtimali de %49'dur. Bu yüzde 2 ihtimal; savaşı, talanı, tecavüzü, hırsızlığı, cinayeti, işkenceyi ortaya çıkarmaktadır.
Bana insan olmayı aşılayan ve iyi bir insan olmayı öğütleyen anneme ve babama; insan olmanın verdiği her acıya rağmen ve iyi bir insan olmaya çalışmanın çektirdiği bütün zulüme inat minnet borçluyum. İnsan olmaktan ve iyi bir insan olmaya çalışmaktan memnunum.
Annem ve babam bugün ise bizlere iyi bir insan olma yönündeki çabalarımızda en büyük yoldaş olmaktalar.
Babama hiçbir halktan, dinden, cinsiyetten nefret etmez. Bildiği hepsini de sever-sayar. Ancak Çerkeslik onun için çok özel bir durumdur. Çerkesçe duymak ve konuşmak için can atar. O'na verebileceğimiz en anlamlı hediye, daha önce dinlemediği Çerkesçe bir şarkıdır. İlk Çerkesçe bir film indirip babama izlettiğimde mutluluktan ağlamak üzere olduğunu görmüşlüğüm var. Hayatında izlediği ilk Çerkesçe filmdi. 60 küsür yaşındaydı benim babam Çerkesçe bir filmi ilk seyrettiğinde. Şimdi bunu Türkçe'den başka dil bilmeyen birine anlatmak zor olabilir, ama okuyacaklar arasında mutlaka olacağı için deneyeyim: Doğup 20 yaşına gelene kadar Türkçe konuştuğunuzu, 20 yaşından sonra İngiltereye gittiğinizi ve hayatınızın çoğunluğunda Türkçe konuşarak yaşamak zorunda olduğunuzu hayal edin. Rüyalarınızı Türkçe görüp, İngilizce anlatmak zorunda olduğunuzu, karşınızdaki insanların ingilizce söylediklerini, aklınızda Türkçeye tercüme edip, Türkçe düşünüp sonra İngilizce konuştuğunuzu hayal edin.Tam 40 yıl... Tam 40 yıl, her yerde ingilizce şarkılar çaldığını, gittiğiniz kafede, barda... tam 40 yıl izlediğiniz her filmin belgeselin İngilizce olduğunu hayal edin. 60 yaşında ilk defa Türkçe bir film seyrettiğinizi hayal edin. Babamla empati kurun. Kurunca babamın mutluluktan niye ağlamak üzere olduğunu anlayacaksınız.
Reyhanlı'nın babama da verdiği karakteristik özellikler var. Çerkeslik benim babam için neyse, Reyhanlı da o. Biz değişmeye başlayan bir Reyhanlı'da doğduk büyüdük, oysa onlar Çerkesler için yeni gelişen bir Reyhanlı'nın içinde doğdular ve büyüdüler. Bizim değişen Reyhanlı'mızı pek beğenmezler. "Eskiden Reyhanlı..." diye başlayıp biten yüzlerce cümlesini duymuşluğum var. Bir noktadan sonra, her seferinde daha da eskiden bahsettiğini anlayabildim.
Mesela "Eskiden Reyhanlı'da Yenişehir gölü cam gibiydi. Tertemizdi" diye başlayan cümle bir süre sonra "Eskiden Amik gölü bataklık olurken" diye eskiye gidiyor. Daha heyecan verici oluyor.
Eskiden Reyhanlı Ormanlık gibi olan meyve ağaçlarının şimdi çöl gibi bir yere dönüştüğünün hikayelerinden, kocaman amik gölünden, bataklığa, bataklığından, ovasına dönüştüğü hikayelerine kadar bir çok anlattığı hafızam da. Hele hele Sığırcık sürülerinin baharın gelişiyle neredeyse gökyüzü kapatacak çokluğuna, her sığırcık gördüğünde anlatır.
Şimdi bir konuya açıklık getireyim. Biz Reyhanlı'nın yerli halkı değiliz, taş çatlasın varlığımız 152 yıl eskidir ama o kadar bile eski değildir. Yani babamın bana anlatacağı Reyhanlının yaşanılan kendi tarihi o kadar. Bende en fazla o kadarını anlatabilirim. Ben en fazla Çerkesler olarak Reyhanlıyı anlatabilirim.
Halbuki Reyhanlı Çerkeslerden çok daha eskidir, yani burada anlatacağım konu Reyhanlıdaki Çerkeslik tarihiyle sınırlı kalıyor.
Babam diyor ki; eskiden buralar hep Çerkes'di. Buralar dediği yer Amik ovasının Yenişehir kısımlarındaki topraklar. Çerkeslerin hemen hepsinin çok toprağı varmış bir zamanlar. Tayfur Sökmen zamanında, Hatay Türkiye'ye katılmadan önce topraklar Türkmenlere çok büyük paylar olmak üzere Çerkeslere de paylaştırılmış. Yani eskiden Çerkesler toprak sahipleriymiş. Arapları da tarlalarında hisseyle çalıştırıyorlarmış. Babamın eskiden dediği üzere, o toprakların büyük kısmı artık Çerkeslerin değil, Arapların. Eskiden Türkmenlerin olan koca toprakların da büyük bölümü artık Arapların.
Biz küçükken Çerkes çocukları arasında bir Arap düşmanlığı vardı... Şimdide orada kalan Çerkeslerin içinde olabilir bu düşmanlık.
Bu düşmanlık duygusunun temel nedeni, Arapların yine toprak sahibi olması değil. Çünkü Araplar orası zaten arapların vatanı. Eğer bu bir düşmanlık nedeniyse, Arapların Çerkeslerden nefret etmeleri lazım. Ama öyle değil işte..
Çerkeslerin düşmanlık duygusunun temel nedeni, bugün bir çok Çerkesin duymaya dayanamayacağı bir neden. Kabul edemeyeceği bir gerçek.
Babam, Çerkesler Reyhanlıya ilk geldiğinde ser sefillerdi diye başlayıp, Arapların Çerkeslere "hadi bir oynayın, biz de size bir avuç tahıl verelim" diye bildiklerini anlatıyor. Çerkeslerin Reyhanlı'daki sefaletini kendi eğlencelerine çeviren Arapların ekin artıklarını toplayarak veya daha benzeri sefalet örnekleriyle anlatıyor.
İşte düşmanlık duygusunun temel nedeni bu. Tam 101 yıl Çarlık ile bir fiil savaşan, savaşta nüfusunun büyük çoğunluğunu kaybeden, soykırım yaşayan, sürgün edilen.. sürgüne gittiği yere hiçbir mülkünü götürmesine dahi izin verilmeyen.. Yurtlarından olmuş, akrabalarının neredeyse tamamını kaybetmiş, hastalık ve açlıktan kırılmış, parasız, çaresiz, yaralı, oradan-buraya dağıtılmış ve gittiği yerlerde evsiz barksız, aç ve hasta olan bir toplumun tüm bu yoksulluğunun bir eğlenceye çevirilmiş olması. Perişan halde, henüz ölülerinin yasını bile tutamamış, aç ve çaresiz insanlara; mutlu günlerinde oynadıkları bir oyunu, en acı günlerinde açlıktan oynatmak..
İşte o günden sonra Reyhanlı'da Çerkesler, Türkiye'de Çerkesler için bilinen rivayetin aksine hayata sımsıkı tutunarak, diş ile tırnak ile bir varolma mücadelesine giriştiler. Reyhanlı'da çocukluğumun geçtiği ev, dedemin sırtında taşıyarak getirdiği toprakla doldurduğu bir bataklık parçasıydı mesela. Çerkesler diş ile tırnak ile çalışıp mal mülk sahibi oldukça, acı günlerinde açlık yüzünden dans etmenin düşmanlığına daha da bir sarıldılar. Babamın "Eskiden eskiden hep Çerkes'di" dediği o günlere ulaştılar. Sonra 1 avuç tahıl için, tarlalarında Arapları çalıştırmaya başladılar.
Güzel günleri herkes anlatıyor, ben bu kötü günleri de anlatmak istedim. Çünkü toplum hafızasında, Çerkeslerin geçirdiği kötü günler her geçen gün yok oluyor, sanki bu topraklardaki varlığımız hep mutlu günlerdi algısı yaratılıyor.
Çerkeslerin o sersefil günleri unutmamaları lazım, lazım ki; eğer bir tabak yemek yiyorsak, bir evde oturuyorsak; hiçbirisinin bahşedilen bir şey olmadığını öğrenmeleri lazım.
Çerkeslerin "o" Arap düşmanlıklarına gelecek olursak, benim açımdan kabul edilir gibi değil. Çünkü hiçbir şey, genel bir nefret algısının gerekçesi olamaz. Olmamalı da! Çoğu Reyhanlı'lı Çerkesin bilip sustuğu öyle iğrenç etkileri de var ki bu nefretin, kabul edilebilir gibi değil. Biliyorum bugün onları konuşmayı ayıp sayan taraf çoğunlukta ama, ben konuşmamayı ayıp sayıyorum o etkileri. Kendini sınıfsal olarak bir toplumun üzerine çıkaran Çerkeslerin Arap kadınlarına bakış açılarını ve kendi alt tabakalarına karşı tutumları. Çerkeslerin bunları da unutmaması, bunlarla da yüzleşebilmesi lazım. Kendi değerlerini dahi ayakları altına aldıran bu nefreti her boyutuyla çözümlemeden o lekelerden de kurtulmak imkansız.
Hiç kimse konuşmayınca, hiç yaşanmamış olmuyor çünkü.
Sonra şimdi...
Peki bugün?
152 yıl özlemek için çok uzun bir süre... ama unutmak için yeterli bir süre değil! Herkes unutmuş olamaz, unutmayanların unutanlardan daha çok olduğunu biliyorum. Peki niye susuyorsunuz!
152 yıl önce çektiğiniz acılar, yaşadığınız sefalet.. üzerinize kabus gibi çöken açlık ve hastalığı niye uzak tutuyorsunuz vicdanınızdan?
Vatanındaki ateşten, kendini Türkiye'ye atarak kurtulmak isterken; burada aç ve sefil kalan mültecilere karşı biz empati yapmayacağız da kim yapacak?
Kim anlayacak ölüsü günlerce sokakta yatırılmış annenin çocuklarını siz anlamayacaksınız da?
Kim katliamın ve işkencenin günlük bir hayata dönüştüğü şehirlerden akın akın dışarıya kaçan ve aç kalan, susuz kalan, acısıyla alay edilen insanları anlayacak?
152 yıl...
Özlemek için çok uzun bir süre!
Unutmak için yeterli değil...
unutmuş olamazsınız.
